به مناسبت شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی
در ۲۵ ذیقعده ۱۳۵۳ هجری قمری در خانواده ای اهل علم و تقوا، در شهر کاظمین، فرزندی به دنیا آمد که نامش را محمدباقر گذاشتند. پدر ایشان مرحوم «سیدحیدرصدر» از نوابغ و شخصیت های برجسته ی شیعه در عصر خود به شمار می رفت. جدّ ایشان پس از ارتحال آیت الله شیرازی در عراق به […]
در ۲۵ ذیقعده ۱۳۵۳ هجری قمری در خانواده ای اهل علم و تقوا، در شهر کاظمین، فرزندی به دنیا آمد که نامش را محمدباقر گذاشتند.
پدر ایشان مرحوم «سیدحیدرصدر» از نوابغ و شخصیت های برجسته ی شیعه در عصر خود به شمار می رفت. جدّ ایشان پس از ارتحال آیت الله شیرازی در عراق به مرجعیت عام رسید. او از علمای زمان خود و در تقوا بی نظیر بود. مادر گرامی اش دختر عبدالحسین آل یاسین از رجال مذهبی عراق و بانویی پرهیزگار بود. هنوز چند سالی از این تولد مبارک نگذشته بود، که سید محمدباقر صدر از نعمت وجود پدر محروم شد و سرپرستی وی بر عهده ی برادر بزرگوارش مرحوم حجت الاسلام اسماعیل صدر و مادر بزرگوارش قرار گرفت. در نوجوانی همراه برادرش عازم نجف اشرف شد. در یازده سالگی پس از آموختن منطق، به نقد کتب منطق گذشتگان پرداخت و سپس علم اصول را در محضر برادرش یاد گرفت و نقطه نظرات تازه ای در این زمینه عرضه کرد.
اوایل دهه ی دوم عمرش بود که بسرعت دروس سطح را با موفقیت پشت سرنهاد و در اواخر همین دهه به درجه ی اجتهاد مطلق نائل گردید. حضور در درس خارج علامه ی بزرگ «آیت الله العظمی سید ابوالقاسم آل یاسین» دایی بزرگوارش عرصه ی ظهور استعدادها و نبوغ این شخصیت عالی قدر بود و به همین سبب علامه ی بزرگ در محفل درسی خود که فضلا و علمای حوزه در آن شرکت می جستند، بعضاً به پاره ای از نظرات آیت الله صدر استناد می کرد.
ایشان از محضر اساتیدی چون آیات عظام سید محسن حکیم، سید محمد روحانی، شیخ صدرا بادکوبه ای ، مرحوم محقق شیخ حسین حلی و سید ابوالقاسم خویی در فراگیری علوم، بهره های فراوان برد و توشه های بسیار اندوخت.
در سال ۱۳۷۰ هجری قمری به درخواست آیت الله رمیثی حاشیه نویسی علمی و اجتهادی را آغاز کرد و این نوشته ها در حوزه های علمیه یکی از منابع مهّم مورد استفاده می باشد. در همان سال به تحریر کتاب غایه الفکر در علم اصول پرداخت و در این راه تا جایی پیش رفت که در سال ۱۳۷۳ هجری قمری از حضور در درس منع و در اصطلاح مستغنی از استاد شد و سرانجام پس از ۱۸ سال تحصیل، به سال ۱۳۷۸ هجری قمری، به تدریس علم اصول فقه خارج مشغول شد و دوره اول آن را در سال ۱۳۹۱ هجری قمری به پایان رساند.
آیت الله سید محمد باقر صدر، درس خارج فقه را بر پایه ی متن عروه الوثقی عرضه کرد و با توجه به این که این علوم را با سبکی نو و با تحقیقات انجام یافته ی لازم مطرح می کرد، مجلس درسش رونقی شایسته یافت و مورد استقبال عموم اهل حوزه قرار گرفت.
تألیفات بسیار ارزشمند ایشان در علوم و زمینه های مختلف از جمله اقتصاد، فلسفه، تاریخ، بانکداری و … حکایت از تبحر و نبوغ وی در علوم گوناگون دارد و فتاوی وی که با درخواست بسیاری از سازمان ها و کنگره های اسلامی در کتابی با عنوان « فتاوی الواضحه» منتشر شد با استقبال بی شائبه ای رو به رو گردید و در مدت کوتاهی چندین بار تجدید چاپ شد.
آیت الله صدر، در حوزه سیستم آموزشی جدیدی را بنیان نهاد و با ارائه طرحی در زمینه ی اجتهاد و مرجعیت، ضمن فعال و پویا کردن آن به اصلاح برخی از نارسایی ها پرداخت؛ لذا قسمتی از دروس خارج فقه و اصول خود را به دروس تفسیر مبدل ساخت و در خلال آن مفاهیم اصیل اسلامی را در زمینه های سیاسی و اجتماعی تجزیه و تحلیل کرد و هر کدام از شاگردان خود را به تحقیق در یکی از شاخه های علوم اسلامی موظف نمود و با تبادل این علوم در جلسات درس موجبات باروری فکری شاگردان خود را فراهم ساخت.
متأسفانه به سبب فشار و اختناق رژیم بعث عراق که مانع عمده در مقابل ایشان بود، بعضی از اوقات جلسات پربار درس وی تعطیل می شد.
رابطه با امام خمینی « قدس سره»
روابط آیت الله سید محمدباقر صدر با امام خمینی قدس سره و انقلاب اسلامی براساس زیربنای محکم ولایت استوار بود. ایشان با شروع نهضت اسلامی در ایران در سال ۱۳۴۲ شمسی باموضعگیری قاطع، از امام خمینی« قدس سره» حمایت کرد و با تبعید امام« قدس سره» به نجف اشرف، رابطه ی نزدیکی میان این دو عالم روحانی برقرار شد. آیت الله صدر به همه توصیه می کرد که از محضر درس امام خمینی« قدس سره» بهره جویند. ایشان در جریان انقلاب اسلامی از یاران، شاگردان و مریدان خود خواست تا از حمایت انقلاب دریغ نورزند.
در جریان حاکمیت حزب بعث در عراق ، ایشان ضمن بر حذر داشتن مردم از عضویت در این حزب، از آنان خواست تا در جهت مقابله با رژیم فاسد حاکم بر عراق و براندازی این رژیم گام های محکم و سریعتری بردارند تا این که بتوانند حکومتی اسلامی را جایگزین آن کنند. در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ آیت الله صدر در پیامی به شاگردان خود اعلام نمود:
«… در این لحظات پرشکوه که پیروزی بی نظیر و تردید ناپذیر اسلام، به دست ملت مسلمان ایران و به رهبری حضرت امام خمینی به منصه ی ظهور رسیده است، بر هر یک از شما واجب شرعی است که با تمام توان در خدمت انقلاب اسلامی قرار گیرید؛ چرا که هر کار سازنده جدیدی حتی به همکاری ناتوانترین مردم هم نیازمند می باشد و نیز لازم است این واقعیت روشن شود که رهبری امام خمینی تجسم عینی آرمان های اسلام در ایران امروز است. از این رو باید پیرامون آن را گرفت و با اخلاص با چنین رهبری برخورد کرد و به حمایت از اهداف و مصالح آن پرداخت و به میزانی که او خود در چنان هدفی ذوب گردیده در شخصیت عظیم او ذوب شد.»
دستگیری
به دنبال فشارهای زیاد رژیم بعث عراق بر آیت الله صدر، امام خمینی« قدس سره» با ارسال پیامی به ایشان خواستار حضور وی در سنگر جهاد خویش، کما فی السابق، در نجف اشرف شدند و مقاوت را توصیه فرمودند.
شهید صدر نیز ضمن اعلام تبعیت ازامام« قدس سره» آمادگی خود را در این راه و پذیرش هر گونه تألمات روحی و جسمی اعلام کرد.
در پی انتشار این خبر، مردم عراق به منظور همبستگی با معظم له از نقاط مختلف عراق به سوی نجف اشرف عزیمت کردند و پشتیبانی خود را از ایشان اعلام داشتند.
رژیم عراق که از این حرکت، وحشتزده شده بود با حمله به مردم حدود ۲۰ هزار نفر زن و مرد را دستگیر و روانه زندان ها کرد. آیت الله صدر به منظور اعلام انزجار از این حمله ی وحشیانه، روز ۱۶ رجب ۱۳۹۹ هجری قمری را روز اعتصاب عمومی اعلام کرد. در آن روز مردم عراق دست از کار کشیدند و مغازه ها را تعطیل کردند. فردای آن روز، عوامل رژیم ضمن حمله به منزل آیت الله، ایشان را دستگیر کردند و با خود بردند. در پی دستگیری آیت الله صدر، شهیده بزرگ «بنت الهدی صدر» همشیره مکرمه ایشان نقش رهبری را بر عهده گرفت.
با اوج گرفتن اعتراضات، رژیم بعث آیت الله صدر را آزاد کرد و لیکن در منزل خودشان محصور و زندانی نمود و از رفت و آمد مردم به بیت ایشان جلوگیری به عمل آورد.
در تاریخ ۱۹ جمادی الاول ۱۴۰۰ برابر با ۱۶ فروردین ۱۳۵۹ ساعت ۳ بعدازظهر، عمال رژیم بعث، مجدداً وی را دستگیر و به زندان منتقل کردند. صبح روز بعد نیز با حمله ی دیگری، همشیره ی ایشان، نویسنده معروف «بنت الهدی صدر» را نیز دستگیر و به بغداد بردند.
آیت الله صدر در زندان در معرض شدیدترین شکنجه ها قرار گرفت و سرانجام نیز به همراه همشیره ی مکرمه اش در روز سه شنبه ۱۹ فروردین ۱۳۵۹ در زندان عراق به شهادت رسیدند. پس از این که پیکر مطهر شهید به بستگانش تحویل شد، آنها جنازه ایشان را غرق به خون با آثار ضرب و جرح بسیار یافتند. ضمناً محاسن ایشان نیز کاملاً سوخته بود.
پیکرهای پاک ومطهر این دو شهید بزرگوار پس از غسل و کفن در جوار مرقد مطهر امیرالمؤمنین علی( علیه السلام) و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.
روحشان شاد
آثار شهید
از شهید صدر آثار گرانبهایی بر جای مانده است. از جمله:
۱- غایه الفکر فی علم الاصول
۲- فلسفتنا – فلسفه ی ما (به فارسی ترجمه شده است.)
۳- اقتصادنا – اقتصاد ما (به فارسی ترجمه شده است.)
۴- ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی
۵- الانسان المعاصر و المشکله الاجتماعیه (به فارسی ترجمه شده است.)
۶- البنک الاّربوی فی الاسلام.
۷- الاسس المنطقیه الاستقراء (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.)
۸- بحوث فی شرح العروه الوثقی (در چهار بخش)
۹- الفتاوی الواضحه (رساله عملیه ی آیت الله )
۱۰- منهاج الصالحین – و التعلیقه علیه
۱۱- دروس فی علم الاصول
۱۲- مباحث الدلیل اللفظی
۱۳- تعارض الادله الشرعیه
۱۴- بحث حول الولایه (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.)
۱۵- بحث حول المهدی (با عنوان حماسه ای از نور به فارسی ترجمه شده است.)
۱۶- المرسل و الرسول و الرساله.
۱۷- احکام الحج
۱۸- نظره عامه فی العبادات (به فارسی ترجمه شده است.)
۱۹- لمحه فقیه عن دستور الاسلامیه (به فارسی ترجمه شده است.)
۲۰- الصوره الکامله الاقتصاد فی المجتمع الاسلامی
۲۱- الخطوط التفصیلیه عن الاقتصاد المجتمع الاسلامی
۲۲- خلافه الانسان و شهاده الانبیاء.
۲۳- منابع القدره فی الدوله الاسلامیه
۲۴- البنک فی المجتمع الاسلامی
یادی از مظلومه شهیه «آمنه صدر» (بنت الهدی)
شهیده بنت الهدی صدر در سال ۱۳۵۷ هجری قمری دیده به جهان گشود و پس از ۶ ماه، پدر بزرگوارش را از دست داد. وی در یازده سالگی به همراه دو برادرش بزرگوارش آقا سید اسمعیل و آقا سید محمدباقر جهت کسب علم به نجف اشرف هجرت کرد و تحصیلات خود را در زمینه ی فقه، علم حدیث، اخلاق، تفسیر و سیره نزد برادرش دنبال کرد و جهت احیاء فرهنگ غنی اسلامی به تربیت دختران و زنان مسلمان پرداخت و مدارسی به نام الزهرا را در شهرهای بغداد و کاظمین تحت نظر گرفت و با تأسیس یک مرکز فرهنگی در شهر کاظمین و برگزاری جلسات فکری و مذهبی تهیه مقالات و ایراد سخنرانی های مختلف در زمینه های گوناگون اسلامی به ارشاد پرداخت. از این شهیده، آثاری از جمله کتب زیر به یادگار باقی مانده است:
۱- المباحث عن الحقیقه ۲- صراع ۳- لقاء فی المستشفی ۴- امرأتان و رجل ۵- مذاکرات الحج ۶- لیتنی کنت اعلم ۷- نساء العقیده ۸- کلمه و دعوه
پیام امام خمینی قدس سره به مناسبت شهادت آیت الله صدر
امام خمینی قدس سره به مناسبت شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر و خواهر گرانقدرشان بنت الهدی، دردوم اردیبهشت ۱۳۵۹ شمسی ضمن پیامی فرمودند:
«… شهادت ارثی است که امثال این شخصیت های عزیز از موالیان خود برده اند و جنایت و ستمکاری نیز ارثی است که امثال این جنایتکاران تاریخ از اسلاف ستم پیشه ی خود می برند. شهادت این بزرگواران که عمری را به مجاهدت در راه اهداف اسلام گذرانده اند، به دست اشخاص جنایتکاری که عمری به خونخواری و ستم پیشگی گذرانده اند، عجیب نیست؛ عجب آن است که مجاهدان راه حق در بستر بمیرند و ستمگران جنایت پیشه، دست خبیث خود را به خون آنان آغشته نکنند. عجیب نیست که مرحوم صدر و همشیره ی مظلومه اش به شهادت نائل شوند؛ عجیب آن است که ملت های مظلوم و خصوصاً ملت شریف عراق و عشایر دجله و فرات و جوانان غیور دانشگاه ها و سایر جوانان عزیز عراق از کنار این مصیبت بزرگ که به اسلام و اهل بیت رسول الله ( صلی الله علیه و اله) وارد می شود بی تفاوت بگذرند و به حزب ملعون بعث فرصت دهند که مفاخر آنان را یکی پس از دیگری مظلومانه شهید کنند…»
پی نوشتها:
۱- صحیفه نور جلدهفتم – چاپ جدید ص۱۸۸.
منبع تبیان
